W marcu 2020 roku, po raz pierwszy na świecie, całe populacje zostały zmuszone do pozostania w swoich domach. Ta bezprecedensowa sytuacja podniosła świadomość, uwypukliła nierówności i skłoniła wiele osób do ponownego przyjrzenia się swoim mieszkaniom. Z jakimi skutkami? I z jakimi zmianami w użytkowaniu? Porozmawiajmy z Panią Monique Eleb, Profesor Honorową, badaczką w laboratorium Architecture Culture et Société XIXe-XXIe siècles (UMR/CNRS/MCC nr 3329) wyższej uczelni Ecole Nationale Supérieure d'Architecture de Paris-Malaquais, psycholożką, socjolożką, specjalistką od projektowania mieszkań i korespondentką LEROY MERLIN Source*.
Obraz pełen kontrastów
W kwietniu 2020 r. badanie przeprowadzone przez INSEE wskazuje na nierówne warunki lockdownu w zależności od rodzaju, wielkości i liczby osób zajmujących lokal mieszkalny. Prawie dwie trzecie Francuzów mieszka w domu, z czego 95% ma ogród. Pozostała jedna trzecia mieszka w mieszkaniach z mniejszym dostępem do strefy zewnętrznej. Ponadto 5 milionów osób mieszka w nadmiernie zatłoczonych mieszkaniach (głównie rodziny z dziećmi), a 10 milionów żyje samotnie.
Badanie COCONEL (koronawirus i lockdown) przeprowadzone przez INED (Narodowy instytut badań demograficznych) w tym samym okresie rzuca dodatkowe światło. Francuzi dysponują średnio 48 m²/osobę. Jest to powierzchnia, która wzrasta od ostatnich kilkudziesięciu lat. Niemniej jedno na dziesięć gospodarstw domowych przebywało w przeludnionych mieszkaniach w czasie lockdownu (w porównaniu z zaledwie 8% przed pandemią), a 11% osób nie ma dostępu do zewnątrz.
Zmiana perspektywy
Dla Monique Eleb jednym z głównych wpływów lockdownu na użytkowanie mieszkania jest wzrost świadomości: „Nikt wcześniej nie przebywał tak długo w domu, nie mogąc swobodnie wyjść na zewnątrz.” To doświadczenie zrodziło w mieszkańcach chęć majsterkowania i przemeblowania. Ten okres zachęcił również wielu ludzi chęć wyrwania się od codzienności. Przy tej okazji Monique Eleb przypomina nam jedno ze swoich credo – „zinternalizowaną zewnętrzność”: „Od czterdziestu lat prowadzę kampanię na rzecz dostępu mieszkań do strefy zewnętrznej, by móc zobaczyć kawałek nieba, obserwować zmiany pór roku, by dotknąć ziemi, poczuć związek z naturą. Podczas lockdownu był to największy brak dla tych, którzy tej strefy nie mieli.”
Wymuszona kohabitacja z czasami szkodliwymi skutkami
W jednym na cztery gospodarstwa domowe lockdown spowodował nowe doświadczenie życiowe stałej obecności dwóch członków gospodarstwa domowego wraz z dziećmi. „Pojawiło się wiele konfliktów, bo ludzie wchodzili sobie w drogę- wspomina Monique Eleb. To sprawiło, że pomyślałam o emeryturze członka takiej rodziny. Nagle ten drugi jest w mieszkaniu cały czas, zmieniając status relacji.” O ile wiele par poradziło sobie z tą sytuacją, to 12% rozważało rozstanie pod koniec okresu lockdownu (badanie IFOP w lipcu 2021 r. dla YesWeBloom.com). Jednak najbardziej uderzającym elementem pozostaje rażący wzrost przemocy domowej, zaostrzony przez wymuszoną rozwiązłość w ciasnych mieszkaniach, które nie dają możliwości ucieczki: ponad 400% odebranych telefonów na infolinii dla ofiar przemocy domowej między 9 marca a tygodniem 20 kwietnia, oraz 89% wzrost liczby połączeń na 119, krajową infolinię dla dzieci w niebezpieczeństwie.
Kiedy aktywność na świeżym powietrzu wprasza się do środka
Dla rodzin z dziećmi nauka w domu była prawdziwym wyzwaniem. Więcej dzieci pracowników wyższego szczebla miało osobny pokój do nauki. Jednak połowa par pracowników umysłowych i fizycznych musiała dzielić pokój z dziećmi. Jak zauważa Monique Eleb, „niektóre rodziny przyjęły to domowe nauczanie bardzo łatwo, ponieważ ich poziom kultury i wykształcenia ułatwiał im to. Inni znaleźli się w niepokojących sytuacjach, które pozostawią swój ślad.” Stosunek do pracy zdalnej był również zależny od warunków mieszkaniowych. „Wcześniej, gdy od czasu do czasu pracowaliśmy w domu, mogliśmy usiąść w kącie, czasem przy stoliku na kółkach i wprowadzając niewielkie poprawki- wyjaśnia Monique Eleb. Ale wraz z utrwaleniem się pracy zdalnej nie było to już możliwe, trzeba było się zorganizować, najlepiej w osobnym pomieszczeniu. Spowodowało to zmianę organizacji w wielu domach.” Badaczka zwraca uwagę, że przeszkodą dla tego typu rozwiązań jest wielkość pomieszczeń we Francji: „mają one średnio 9 m², co nie wystarcza na wstawienie tam biurka.”
Niektóre lekcje z doświadczeń związanych z lockdownem
Jeden z pierwszych wniosków dotyczy kryteriów wyboru mieszkania. Wcześniej głównym kryterium była lokalizacja. Teraz jest to nasłonecznienie i obecność przestrzeni zewnętrznej. W bardziej ogólnym ujęciu, urządzenie mieszkania może ulec zmianie w przyszłości, biorąc pod uwagę wnioski wyciągnięte z okresu lockdownu. Monique Eleb udziela nam swoich porad:
- Przywrócić hol wszystkim mieszkaniom, aby było gdzie pozostawić płaszcze, buty,… i w ten sposób stworzyć rodzaj śluzy powietrznej
- Zrezygnować z organizacji przestrzeni dziennej i nocnej, która łączy pokoje
- Stworzyć pokój oddzielony od pozostałych, blisko drzwi, aby przyjąć dziadków, pomoc domową itp.
- Zakończyć mit otwartej kuchni, która dodatkowo obciąża kobiety, które częściej zajmują się sprzątaniem.
- Posiadać przestrzeń zewnętrzną, która stanowi dodatkowe pomieszczenie
Aby zagłębić się w temacie
– „La maison des Français” (tł. Dom Francuzów), Monique Eleb i Lionel Engrand, Wyd. Mardaga (2020 – 286 str.)
– „Ensemble et séparément, des lieux pour cohabiter” (tł. Razem i oddzielnie, przestrzenie wspólne) Monique Eleb i Sabri Bendimérad. Wyd. Mardaga (2018 – 396 str.)
– „Logement contemporain, entre confort, désir et normes” (tł. Współczesne mieszkanie, między komfortem, pragnieniem a standardami), Monique Eleb i Philippe Simon, Wyd. Mardaga (2013 – 358 str.)
– artykuł cytujący korespondentów Leroy Merlin Source w prasie
* Leroy Merlin Source, sieć i zasoby
Od 2005 r sieć badawcza nad mieszkalnictwem Leroy Merlin Francja prowadzi liczne projekty z udziałem korespondentów, badaczy partnerskich, uniwersyteckich laboratoriów badawczych i krajowych szkół architektury. Dzięki doświadczeniu i sile swojej sieci łączącej nauki humanistyczne i społeczne, podejście projektowe i artystyczne, Leroy Merlin Source pragnie rozwijać i rozpowszechniać wśród społeczeństwa oryginalną wiedzę i wyjątkowe spojrzenie na nowe sposoby życia w swoim mieszkaniu.