Τον Μάρτιο του 2020, για πρώτη φορά στον κόσμο, πληθυσμοί ολόκληροι αναγκάστηκαν να παραμείνουν περιορισμένοι στην κατοικία τους. Μια πρωτόγνωρη κατάσταση που οδήγησε σε συνειδητοποιήσεις, ανέδειξε ανισότητες και ώθησε πολλούς ανθρώπους να δουν με νέα ματιά την κατοικία τους. Με ποιες συνέπειες; Και ποια είναι η εξέλιξη των χρήσεων; Ας αναρωτηθούμε μαζί με την Μονίκ Ελέμπ, Επίτιμη καθηγήτρια, ερευνήτρια στο Εργαστήριο Αρχιτεκτονική Πολιτισμός και Κοινωνία 19ου-21ου αιώνα (UMR/CNRS/MCC αριθ. 3329) της ανώτερης εθνικής σχολής αρχιτεκτονικής Paris-Malaquais, εξουσιοδοτημένη υπεύθυνη ερευνών (HDR), ψυχολόγο, κοινωνιολόγο, ειδικό σχεδιασμού της κατοικίας, και ανταποκρίτρια LEROY MERLIN Source*.
Μια πανοραμική εικόνα με αντιθέσεις
Τον Απρίλιο του 2020, μια μελέτη του Insee (Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών της Γαλλίας) αναδεικνύει τις ανισότητες στις συνθήκες λοκντάουν ανάλογα με τον τύπο, το μέγεθος και τον αριθμό των ατόμων που κατοικούν κάτω από την ίδια στέγη. Έτσι, σχεδόν τα δυο τρίτα των Γάλλων ζουν σε σπίτι που, σε 95% των περιπτώσεων, έχει κήπο. Το ένα τρίτο που απομένει, ζει σε διαμερίσματα με πιο σπάνια πρόσβαση σε εξωτερικό χώρο. Επίσης, 5 εκατομμύρια άτομα ζουν σε συνθήκες «υπερπληθυσμού» (ως επί το πλείστον, πρόκειται για οικογένειες με παιδιά) και 10 εκατομμύρια κατοικούν μόνοι. Η έρευνα COCONEL («coronavirus et confinement», δηλ. «κορονοϊός και λοκντάουν») που πραγματοποιήθηκε από το Ined (Εθνικό Ινστιτούτο Δημογραφικών Μελετών) κατά την ίδια περίοδο, προσφέρει συμπληρωματικές πληροφορίες. Οι Γάλλοι διαθέτουν, κατά μέσο όρο, 48 μ²/άτομο, δηλαδή, εμβαδόν μεγαλύτερο από τις τελευταίες δεκαετίες. Όμως, ένα νοικοκυριό στα δέκα ζει σε συνθήκες υπερπληθυσμού κατά την διάρκεια του λοκντάουν (αντί μόνον 8%, πριν από την πανδημία) και 11% των ατόμων δεν έχουν καμία πρόσβαση σε εξωτερικό χώρο.
Μια αλλαγή προοπτικής
Για την Μονίκ Ελέμπ, μια από τις κύριες επιπτώσεις του λοκντάουν στην χρήση της κατοικίας βασίζεται σε μια μορφή συνειδητοποίησης: «Ποτέ κανείς δεν έμεινε για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα στο σπίτι του, χωρίς να μπορεί να βγει ελεύθερα.» Η εμπειρία αυτή γέννησε στον κόσμο επιθυμίες μαστορέματος και νέας διαρρύθμισης. Η περίοδος αυτή δημιούργησε επίσης σε πολλούς ανθρώπους επιθυμίες απόδρασης. Για το θέμα αυτό, η Μονίκ Ελέμπ υπενθυμίζει ένα από τα πιστεύω της, το «εσωτερικευμένο εξωτερικό»: «έχει σαράντα χρόνια που δραστηριοποιούμαι υπερασπιζόμενη την ιδέα τα διαμερίσματα να διαθέτουν έναν εξωτερικό χώρο για να βλέπεις ένα κομμάτι ουρανού, να παρατηρείς τις αλλαγές των εποχών, να έχεις τα χέρια μέσα στο χώμα, μια σχέση με την φύση. Κατά την διάρκεια του λοκντάουν, αυτά έλειψαν τρομερά από αυτούς που δεν τα διέθεταν».
Μια αναγκαστική συμβίωση με, ενίοτε, ολέθρια αποτελέσματα
Σε ένα στα τέσσερα νοικοκυριά, το λοκντάουν οδήγησε σε μια νέα εμπειρία ζωής, με διαρκή παρουσία των δυο μελών του νοικοκυριού και των παιδιών. «Πολλές συγκρούσεις δημιουργήθηκαν, επειδή ο ένας ενοχλούσε τον άλλον, θυμάται η Μονίκ Ελέμπ. Αυτό με έκανε να σκεφτώ την συνταξιοδότηση ενός μέλους ενός ζυγαριού. Ξαφνικά, ο άλλος είναι εκεί, συνέχεια, και η κατάσταση της σχέσης έχει αλλάξει». Αν πολλά ζευγάρια αντιμετώπισαν μαζί αυτήν την κατάσταση, 12 % αντιμετώπισαν την πιθανότητα χωρισμού μετά την περίοδο του λοκντάουν (μελέτη Ifop Ιούλιος 2021 για την YesWeBloom.com). Αλλά, το εντυπωσιακότερο στοιχείο παραμένει η φανερή αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας, που εντάθηκε από την αναγκαστική συμβίωση σε κατοικίες περιορισμένες, που δεν προσφέρουν διαφυγή: αύξηση πάνω από 400% των κλήσεων προς την υπηρεσία για τα θύματα συζυγικής βίας μεταξύ της 9ης Μαρτίου και της εβδομάδας της 20ης Απριλίου, και αύξηση κατά 89% των κλήσεων που έλαβε το 119, η εθνική τηλεφωνική υπηρεσία για τα παιδιά σε κίνδυνο.
Όταν οι εξωτερικές δραστηριότητες έρχονται μέσα
Για τις οικογένειες με παιδιά, το σχολείο στο σπίτι αποτέλεσε πραγματική πρόκληση. Τα παιδιά στελεχών επιχειρήσεων ήταν περισσότερα από τα άλλα ως προς την διάθεση ενός ξεχωριστού χώρου για να μελετούν. Όμως, τα μισά από τα ζευγάρια υπαλλήλων και εργατών έπρεπε να μοιράζονται έναν χώρο με τα παιδιά τους. Όπως υπογραμμίζει η Μονίκ Ελέμπ, «ορισμένες οικογένειες ανέλαβαν πολύ εύκολα αυτό το ‘σχολείο στο σπίτι’, καθώς το πολιτιστικό και εκπαιδευτικό τους επίπεδο τους διευκόλυνε. Άλλοι βρέθηκαν σε καταστάσεις απελπισίας που θα αφήσουν ίχνη». Η σχέση με την τηλε-εργασία εξαρτιόταν επίσης από τις συνθήκες ζωής μέσα στην κατοικία. «Πριν, όταν εργαζόσουν καμιά φορά από το σπίτι, μπορούσες να φτιάξεις μια γωνίτσα, ενίοτε με ένα τραπεζάκι με ρόδες και μερικές μικρές προσαρμογές, εξηγεί η Μονίκ Ελέμπ. Αλλά, με την τηλε-εργασία να γίνεται μια σχεδόν μόνιμη κατάσταση, αυτό δεν ήταν πλέον δυνατόν, έπρεπε να εγκατασταθείς μόνιμα και, ιδανικά, σε ένα ξεχωριστό δωμάτιο. Αυτό άλλαξε την οργάνωση πολλών κατοικιών.» Η ερευνήτρια υπενθυμίζει ότι το μέγεθος των δωματίων στην Γαλλία αποτελεί εμπόδιο σε τέτοιου είδους διαρρυθμίσεις: «είναι, κατά μέσο όρο, 9 μ², πράγμα ανεπαρκές για να βάλεις ένα γραφείο».
Μερικά διδάγματα από την εμπειρία των λοκντάουν
Μια από τις πρώτες διαπιστώσεις έχει να κάνει με τα κριτήρια επιλογής κατοικίας. Πριν, το βασικότερο κριτήριο, ήταν η τοποθεσία. Πλέον, είναι η φωτεινότητα και η παρουσία εξωτερικού χώρου. Συνολικότερα, η διαρρύθμιση των κατοικιών θα μπορούσε να εξελιχθεί στο μέλλον λαμβάνοντας υπόψη τα διδάγματα από την περίοδο των λοκντάουν. Η Μονίκ Ελέμπ μας δίνει τις συμβουλές της:
- Όλες οι κατοικίες να αποκτήσουν και πάλι μια είσοδο, όπου τοποθετούνται τα παπούτσια, τα πανωφόρια,… και έτσι να δημιουργηθεί ένα είδος απομονωμένου θαλάμου
- Παραίτηση από την οργάνωση χώρων ημέρας/νύχτας, που κολλά τους χώρους μεταξύ τους
- Δημιουργία ενός χώρου ξεχωριστού από τους άλλους, κοντά στην πόρτα, για την υποδοχή συγγενή μεγάλης ηλικίας, οικιακής βοηθού,…
- Να μπει τέλος στον μύθο της ανοικτής κουζίνας, που προσθέτει φορτίο στις γυναίκες που είναι και αυτές που ασχολούνται περισσότερο με το καθάρισμα.
- Ύπαρξη ενός εξωτερικού χώρου, που αντιπροσωπεύει ένα επί πλέον δωμάτιο
Για εμβάθυνση στο θέμα
– «La maison des Français» (Το Σπίτι των Γάλλων) των Monique Eleb και Lionel Engrand, εκδ. Mardaga (2020 – 286 σελ.) – « Ensemble et séparément, des lieux pour cohabiter » (Μαζί και ξεχωριστά, χώροι για συγκατοίκηση) των Monique Eleb και Sabri Bendimérad, εκδ. Mardaga (2018 – 396 σελ.)
– «Logement contemporain, entre confort, désir et normes» (Σύγχρονη κατοικία, μεταξύ άνεσης, επιθυμίας και προτύπων), των Monique Eleb και Philippe Simon, εκδ. Mardaga (2013 – 358 σελ.)
– ένα άρθρο που αναφέρεται στους ανταποκριτές Leroy Merlin Source στον Τύπο
* Leroy Merlin Source, ένα δίκτυο και πόροι
Από το 2005, το δίκτυο ερευνών σχετικά με την κατοικία της Leroy Merlin Γαλλίας υλοποιεί πολλά έργα με ανταποκριτές, συνεργαζόμενους ερευνητές, πανεπιστημιακά εργαστήρια και ανώτερες εθνικές σχολές αρχιτεκτονικής. Χάρη στην εξειδίκευση και στην δύναμη του δικτύου της που συνδυάζει ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, design και καλλιτεχνικές προσεγγίσεις, η Leroy Merlin Source επιθυμεί να καταρτίζει και να διαδίδει στο ευρύ κοινό πρωτότυπες γνώσεις και πρωτόγνωρες απόψεις σχετικά με τους τρόπους ζωής στην κατοικία.